Cảm tưởng khi đọc lạibài viết của mình cách đây 3 thập niên: Sao lúc đó mình sôi nổi quá, chắc làtuổi 40, chắc là mới vượt thoát. (NVS, Jan 10,2009)

Sau thời gian địa ngụcđằng đẵng, tôi trở về với cái xách tayrách và tờ giấy trả về nguyên quán in trên giấyđen cáu bẩn. Tấm giấy quỷ quái nhiềungười mòn mỏi đợi chờ đếnbiến tánh và biến thể. Bầu trời xanh trongvắt như pha lê trên đầu. Chim rừng líu lo ca háttiễn đưa người vừa trả xong món nợlạ lùng nhất thời đại. Món nợ chồnglên đầu dân tộc bất ngờ như trậnmưa xối xả tưới ào xuống thành phốkhông một dấu hiệu báo trước. Mấy nămvô lý trong trại mỗi ngày qua như một thế kỷđè nặng lên tâm hồn khô cằn vì căm hờntủi nhục rồi cũng qua. Tôi thở dài. Thoátnợ. Trong sự rộn rã của một con chim chùn chânđã lâu khi thấy bàn tay nào đó sắp mở cửalồng, tôi đè nén sự xúc động bằng cáchchậm rãi xếp những đồ nhật dụngđã tẩn mẩn tỉ mỉ chế tạo trongnhững ngày nghỉ ngơi suốt khoảng thời gianđày ải, mắt cố tìm một vài người bạnxấu số hơn để nói lời từ biệthoặc giả lén nhận chuyển giùm tin tức cho giađình. Họ đã đi lao động hếttrơn...Tôi muốn chửi thề. Tụi nầy mánhthiệt. Cho về mà không báo trước đểchuẩn bị, giấu như mèo giấu cứt. Thếlà có lẽ tôi sẽ rời nơi nầy, nơi chônmột phần tuổi thanh xuân của mình - mà không gặpđược những người bạn đã cùng mìnhchia lao xẻ khổ.

Buổi sáng đó lúc anh em sửa soạnđi rừng lao động tôi được gọi lênvăn phòng quản giáo trình diện. Mặt hắn lạnhnhư phiến đá phủ đầy sương trong gócrừng mỗi sáng tôi đi qua thèm được dừngchân trên đó. Cặp môi dầy, đen, chúm lại nhưcố đậy bớt đi phần thịt thừa thãiđã từ lâu tạo một sự bất cân xứng trêngương mặt. Hàm răng hô tuy thườngđược che một cách vụng về ít khi có dịpphô bày nhưng cũng nói lên sự có mặt bằng cáimỏ nhọn vẩu. Đôi mắt vàng khè vì bệnhsốt rét qua biến chứng gan nhìn tôi như cặpmắt đỏ tròng vàng của một con vật trongthần thoại Đông Phương. Hắn không nhìn lênmặc dầu biết tôi đã đứng trước bàntừ lâu, chăm chú, giơ qua giơ lại chồnghồ sơ nhầu nát cáu bẩn mất bìađược cột lại bằng những sợi dâychuối khô. Trò quan liêu làm dáng đó thườngđược lập lại bằng cách nầy hay cáchkhác, chúng tôi đã quá quen. Thời gian ở đây cónghĩa lý gì đâu mà bực mình? Tất cả bọn tôiđều tự thức rằng trong hoàn cảnh nầycàng cố thu lại cái tôi càng tốt. Dửng dưngtrước mọi trò lố lăng, đa cuội củachúng.  Vô ngã - vô chấp. Cứcoi như mình từ một hành tinh nào không may lạcxuống. Vấn đề là bảo vệ mạngsống mà không hèn. Không cần phải làm người hùng.Tôi lơ đãng nhìn bức ảnh lão già treo trên đầuhắn. Lão già phương phi no tròn với hàm râu có vẻtiên phong đạo cốt nhưng đôi mắt toát ra tínhchất tinh quái lọc lừa. Đôi mắt củamột loài chồn loài cú. Đôi mắt nói nhiềuđiều ngược lại với khuôn mặt và chòm râu.Cũng bức hình đó, có lần một đứabạn ngắm nghía rồi lật ngược lạichỉ cho anh em hình của một con quỷ mặt xanh nanhvàng mắt đỏ. Hắn ngồi dưới bứchình đó, nét tự mãn ứa ra trong cử chỉ khệnhkhạng của một người thuộc vào bộtộc cai trị. Mâu thuẫn. Người già mậpmạp phương phi; trung niên như hắn, trẻnhư tôi lại gầy còm, ốm yếu, bệnhhoạn. Tôi hiểu tại sao có sự kiện đó, tôitức giận, nhưng tôi biết dầu cho hắnsống hết đời hắn, chết, đầu thai,chết, mười lần như vậy nữa - nếuchế độ phi nhân vô lý nầy có thể tồntại đến chừng đó, hắn cũng khôngthể có sự tức giận đó. Đây là điềucấm kỵ của bộ tộc mà hắn đượcuốn nắn để không bao giờ suy nghĩđến.

Có lẽ thấy chừng tạm đủhắn từ từ ngước mặt lên chiếuthẳng vào mắt tôi; lạnh lẽo dọa nạt. Tôikhông cảm giác gì trước tia mắt uống máu chuyênnghiệp đó, từ lâu tôi luyện tập đểdửng dưng đón nhận những bất trắcchợt đến. Trời khi mưa khi nắng.Người lúc vui lúc buồn. Huống chi bọn hắn.Một bọn người kém cỏi, cô độc, luônluôn cố vùng vẫy ra khỏi yếu tính của mìnhbằng cách nạt nộ, hành hạ tụi tôi. Vậytại sao lại sợ, lại lo? Sợ, lo càng làm cho chúngthích thú, càng hành hạ thêm. Tôi nói với mình “Bình tĩnh!Bình tĩnh...!”

Hắn nói, lời nói khó nhọc mới lònlỏi được qua kẽ răng :

  - Chắchẳn anh đã biết anh được cách mạng giáodục bao lâu rồi chứ?

Câu hỏi coi tầm thường nhưngthật quan trọng. Tôi lục lọi trong trí đểxem gần đây mình có làm gì sai trái đối vớitrại và bọn hắn không. Tuyệt nhiên không. Dĩ nhiênlà cũng muốn lắm. Muốn giết tụi hắn.Muốn trốn về. Muốn nói rằng tụi bâycướp sức lao động của bọn tao, cốnhét vào óc chúng tao những điều láo khoét. Nhưng hoàncảnh chưa chín mùi, chưa muốn vọng độngnên chưa làm thôi. Tôi trả lời phân hai:

  - Thưa anh -tôi thù tiếng nầy nhất nhưng nó thuộc vềkỷ luật trại nên đành phải có - vì mải mêvới cuộc sống ở đây nên tôi không chú ý lắmthời gian, dường như năm sáu năm gì đó.

Câu nói chính tôi còn thấy trơ trẽn.Hắn trái lại gật gù:

-Ừ! Cũng không sai lắm. Sáu năm, támtháng, mười bốn ngày.

Chừng đó cũng đủ đểmột cái dĩa cũ nhừa nhựa bên tai tôi độhơn nửa giờ, cũng bao nhiêu đó, cũng mộtđiệp khúc nghe câu trước đoán được mườicâu kế tiếp. Một điệp khúc nhàm chán, thừamứa. Mắt hắn sáng và linh động. Lắm lúchắn ngưng nói, ngừng hẳn thật lâu đểbắt mạch cường độ thẩm thấunhững lời cơm gạo đó vào trí óc tôi. Hắn bìnhthường, thiếu linh động, chậm hiểutrong các vấn đề hằng ngày, nhất là nhữnglời đối thoại xỏ ngọt, chanh chua, lúc nàytrở nên tinh anh sắc sảo. Hắn nói say mê, nồngnhiệt như người tình si thuyết phụcngười yêu trong tuổi dậy thì. Tôi sợ cái nhìnnhư thấu ruột gan người trước mặtđó. Nếu hắn biết mình không muốn nghe thì mệt.Tôi trấn tĩnh mình ngay. Sợ gì! Mình đã đóngkịch gần bảy năm qua. Vở tuồng quá nằmlòng. Tôi nhìn thẳng vào mặt hắn gật gù. Thỉnhthoảng tỏ vẻ suy nghĩ. Tôi thường sốngkhoảnh khắc nầy hoàn toàn bằng mộng du và phân ýthức ra làm hai, một đối phó với hắn,một suy nghĩ cho mình. Tôi thấy mình lái xe jeep trởvề buổi trưa nắng cháy. Rồi mẹ tôicười lo lắng cho sức khỏe thằng con traichưa vợ. Rồi nụ cười thèn thẹnnửa dửng dưng nửa tinh quái của nàng mỗi khitôi bước xuống xe. Hôm nay nàng ôm chầm lấy tôi,rạng rỡ như ứng viên kỳ thi hoa hậu ởrạp Rex độ nào. Tôi giơ hai tay lên trời, hìnhchữ V, mỉm cười như nói  “Cuối cùng rồi anh cũngvề được với em”. Cơn mộng du chấmdứt đột nhiên với câu nói của hắn. “Hôm naycách mạng cho anh về”. Bao nhiêu đó đủ rồi.Tôi rộng lượng tiếp tục chịu đựnghơn hai giờ nữa cái dĩa hát rè đó. Bình thản,bình thản, tôi nói với tôi. Mọi việc sẽ tiếnhành, như vậy. Vui buồn không thay đổi kháhơn, chỉ có thể trở thành tệ hơn thôi.

Tôi được phép từ giã hắnđể về sửa soạn vật dụng khi hắnđổi nét mặt, bọt mồm trắng xóa hai bên mép.Tròng mắt vàng ố không còn linh động nữa. Đãtới giờ cơm. Bây giờ là lúc tôi trở vềvới tôi và với cuộc đời trướcmặt. Bảy năm nay bay qua như một giấcmộng quái ác rút ngắn cuộc đời bằng cách nốihai thời điểm trước và sau khi ở trại.Như một cuốn phim hai hồi, bắt đầuhồi thứ nhì bằng chữ “...bảy năm sau vàngười kép chánh được một  tài tử khác già hơn thủ vaithế. Tôi sẽ trở về đón nhận những gìcuộc đời dành sẵn ở ngoài....

Giờ đây sau một tuần chờđợi ở sân ga hôi hám, chật chội và mấy ngàyngủ gà ngủ gật trên toa xe lửa đầy ắp,dơ bẩn bao trùm những bất an, tôi đã đứngtrước căn nhà nàng. Me tôi hẳn sẽ mừnglắm khi thấy con trở về, nhưng tình yêu đãhướng dẫn bước chân tôi. Tôi yêu nàng vàngười con gái đó chắc cũng có tình cảmtương tợ đáp ứng. Tôi thườngđến nhà nàng mượn cớ nầy nọđể trao đổi những câu không đâu vềmưa nắng. Chưa đủ can đảm đểđi xa hơn. Chiến tranh và những bất trắccủa cuộc chơi thời chiến đã chậnđứng lời tỏ tình. Bây giờ thì có gì ngănchặn được đâu. Cuộc đời bắtđầu ngay chính giây phút nầy. Tôi trình diện ngaytừ phút trở về để tùy nàng quyếtđịnh. Chắc cũng không gì lạ đâu. Cũng làAnh....Em. Rồi ôm nhau, rồi những giọt nướcmắt, rồi cùng nhau vững tâm gầy dựngtương lai. Tình yêu sẽ vô thể hóa tất cảhuống hồ gì sự gầy gò ốm yếu củamột người mới ra tù . Tội nghiệp nàng.Chắc nàng bây giờ khô héo. Bảy năm trời còn gì?Gái ba mươi tuổi như chình mắm nêm. Thời giancó thể đã bốc nước khô cằn sựtươi mát của người con gái đôi mươikhổ công đợi chờ người yêu trởvề. Nhưng rồi tình yêu sẽ tưới mát thânthể héo úa đó. Nàng sẽ trẻ ra, dòn tan, mũm mĩmtrở lại. Tình yêu sẽ ngăn chặn bướctiến của thời gian, cũng như tình yêu đã nuôitôi sống sót qua giai đoạn hồng hoang củađời mình.

Căn nhà vẫn vậy, tuy khung cảnhhơi khác. Mấy chậu kiểng xác xơ khô héo. Góc tráinơi xưa kia là vườn hồng, cẩm hồng,thỉnh thoảng nở rộ những đóa đỏthẩm mịn như nhung, giờ đang uốn éo theo giómấy hàng mì èo uột. Một đứa con gái nhỏđộ hai tuổi, mắt đen nháy tròn xoe, đangvọc cát dưới mái hiên ngó tôi sợ hãi rồi vụtchạy vào nhà trong. Tôi thẫn thờ nhìn chung quanh. Cảnhcũ khác chăng ở những biểu tượngcủa sự sa sút, sơn loang lổ tróc, hàng cột hiênmối mọt, cái lu bể lăn lóc, những gốc câyđiêu tàn. Như tôi vẫn là tôi ngày trước nhưngtàn tạ, uể oải. Thế thôi. Trong khoảng không gianim lặng cảm giác hân hoan của thời gian cũtrước học tập và sự thơ thới củanhững lần đón nhận cái cười rạngrỡ của nàng mười ngày trước chồng làm mộtbên giác thức tôi. Một lâng lâng mơ hồ củasự pha trộn quá khứ hiện tại và giấcmơ khiến tôi như một người từ cõi tiênbồng nào đó bước một chân vào cõi trần. Cõitôi, nàng và tương lai tuổi hồng trướcmặt. Bóng người đàn bà dắt đứa nhỏtrở ra, tay che bóng nắng, ngỡ ngàng. Tôi như muốnđứng tim. Tuy đã dự trù sẵn một tháiđộ đó với tác dụng quái ác của thờigian, tôi vẫn bàng hoàng trước thực tế. Nànggiống như căn nhà trước mặt, vẫn cònđó nhưng đầy vết tích biểu hiệnmột sự đi xuống thê thảm.

Đứa nhỏ thấy ngườilạ tiến tới ôm quíu chân thiếu phụ. Nàng cúixuống thân mật “Con của mẹ ngoan nào! Ôngcười cho!” Đứa bé được dỗ dạndĩ hơn nhưng vẫn không thôi lấm lét nhìn tôi. Nàngngó lên về phía tôi, tiếng đục hơn, nghiêm trang vàchững chạc:

  - Thưa ônghỏi ai?

  - Tôi ởtrại Quảng Ninh mới được thảvề... Anh Nguyễn Văn X. nhờ tôi đến đâybáo tin anh ấy...” Tôi nói dối trơn tru và ngạc nhiêntại sao mình đặt ra điều nầy!

  - Mời ôngvào nhà...X. là người yêu tôi dạo trước. Nhưngmà... Biết bao đổi thay... Có tiếng sụt sùi trướcmặt và cái thắt mạnh ở tim tôi...

Tôi từ giã căn nhà đó không biết vuihay buồn về chuyện mất người yêu. Yênnơi chốn, ít ra nàng cũng sẽ không khổ, vìvướng vào một gánh nợ có quá nhiều bấttrắc. Nhưng tôi, những điều xây đắptrước khi tới đây bị cuốn tan theonước lũ. Tình yêu giúp tôi sống sót qua nhữngcường bạo của nhà giam, nhưng cũng chính tìnhyêu sẽ đem tôi vào sự trống vắng những thángngày sắp tới. Tôi đã để cho nàng yên lòngrằng người trước mặt không từng làngười yêu của nàng. Lỗi là lỗi với mộtngười nào đó, em sẽ quỳ trước mặtanh ấy để chịu lỗi, nhưng không thểchịu đựng ngày này qua ngày khác một sự nhớnhung vô vọng. Lấy chồng ngoài những lý do thựctế của cuộc sống còn có điểm quantrọng: có điều kiện để bỏ qua mộtbên sự nhớ nhung quái quắc gặm nhấm hình hàimỗi ngày. Tôi hài lòng với lời biện hộ đó.Tôi xót xa trước những giọt nước mắtcủa nàng. Quân tử khả dĩ kỳ phương.Đem chuyện có lý mà dối người trí thức thìdối được, như thầy Tử Sảntrước đây có dạy. Tôi, tôi đi xa hơn, tôi chođiều nàng nói là hoàn toàn thật. Tôi đã chẳngtừng mong mỏi ngày đêm là nàng quên tôi đểgầy dựng cuộc đời sao? Tôi bướcnhững bước bâng quơ trên đường phốthưa thớt không một chút giận hờn. Tôi đãđổi thay đến độ nàng không còn nhận rathì tại sao tôi lại bắt nàng chung tình với mộtngười nay đã trở thành trừu tượng?

Cánh cửa thời gian đã nhốt tôilại, đã tàn ác chém chặt gọt đẽo hình hàitôi, đã quăng ra đời một xác héo úa khô cằn,khác hẳn con người sống động tươimát nó đã ngoạm lúc trước. Nhiệm vụ hoànhảo đến nỗi chính người thân thiếtcủa tôi cũng không nhận ra. Bi hài ở chỗ đó.Cầu mong màu thời gian xanh xanh mãi mãi với nàng. Riêng tôimàu tím ngắt chắc sẽ theo đuổi lâu dài saumấy năm đọa đày từ ấy. Bài thơ tìnhcủa một tác giả ưa thích nhảy vào trong trong tôi,biến thể một cách đáng thương và phùhợp.

Trời chiều, trên đầu nhữngcụm mây xanh tê tái phủ che thành phố vắng.

San Antonio, TX,1981