1. Giặc Tây tới Việt Nam và những gì họ làm sau đó.


2. Chuyện bão lụt năm Giáp Thìn 1904.

1. Văn chương bình dân Miền Nam còn lưu lại trong dân gian khá nhiều, người làm văn hóa văn học cố công tìm kiếm và có cơ duyên thì sẽ gặp. Đối với bản Quốc ngữ sự khai thác tương đối dễ dàng vì chỉ cần giải thích ý nghĩa của bản văn. Đối với bản Nôm thì khó khăn hơn chút đỉnh vì cần phiên âm và nắm vững những chữ rặt ròng Nam Kỳ. Sự khai thác những tác phẩm mới sẽ giúp ta hiểu hơn về đời sống văn hóa, xã hội của dân Việt thế kỷ 18, 19 và đầu 20 mà cho tới bây giờ vẫn chưa được khám phá hết vì thiếu thốn tài liệu và sự lơ là của người làm công việc nghiên cứu.
   
   
2. Bài Vè Bão Lụt nầy cho thấy lòng người có chức quyền lúc đó: Thương dân, chịu thương khó, chịu giúp dân với tiền của chính mình. Điều nầy tạo ảnh hưởng rất tích cực thời đó giữa người dân và chánh quyền. Dân có oán than thì oán than trời, chưa nghe tiếng oán than nhà cầm quyền vì sự khổ sở của mình. Than ôi! Đáng tiếc một thời quá khứ nay không còn!

Vè Bão Lụt Giáp Thìn.

Xảy đâu lại tới Giáp Thìn[1]
Trời ra điềm lạ thình lình không hay.
Tháng ba mười sáu bằng nay[2].
Mặt trời sao lại khuyết rày một bên[3]. (t4)
Nhơn dân thiên hạ[4] ngó lên,
Cũng đều thấy khuyết một bên rõ ràng.
Cỏ cây coi thấy vàng vàng[5],
Ngó ra chẳng khác dặm đàng sương sa[6].
Mặt trời vừa mới xế qua,
Mờ mờ như thể trời đà hoàng hôn,
Quan quân chí những hương thôn.
Trẻ già lớn nhỏ Càn Khôn biết gì[7].
Thiên cơ nào có ai hay,
Khổng Minh[8] thuở trước ngày rày biết chăng!
Mảng lo sự nghiệp làm ăn[9],
Phần thời lúa thóc lăng xăng ngoài đồng[10].
Trời mưa nổi nước minh mông.
Lúa dê chẳng đặng[11] vun chùn mộng ra[12].
Tới ngày mười sáu tháng ba,
Từ từ gió tới tưởng là trận giông[13].
Nặng nề tại xứ Gò Công.
Nhà thời sập hết chẳng không cái nào[14].
Dưới sông nổi sóng ba đào,
Ghe thuyền đâu mất nơi nào bặt tăm[15].
Trên bờ cây ngả ầm ầm,
Mới hay là bão, ruột tằm héo don[16].
Kẻ thời dắt vợ cõng con,
Người kêu cha mẹ hỡi còn lao xao.
Gió tuôn mưa tạt[17] ào ào.
Ôi thôi biết kiếm chỗ nào nương thân.
Xảy đâu hồng thủy rần rần,
Nước lên khắp hết, sóng thần bủa ra.
Kẻ thời lạc mẹ mất cha,
Người thời con vợ ai mà cũng trôi. (t5)
Ghe chài chiếc bự[18] chìm rồi.
Chiếc nào còn nổi thì trôi lên bờ.
Thương thay thiên hạ bơ vơ,
Biển sông nào biết bụi bờ nào hay[19].
Mười phần còn một là may.
Chín phần bị sóng xẩy tay chết rồi.
Lõa lồ thân thể thương ôi,
Linh đinh sóng dập gió dồi biết bao.
Giang hồ[20] có chỗ nào cao,
Thây trôi tấp lại biết bao nhiêu người.
Trẻ già nào biết mấy mươi,
Gò Công ra biển hết mười ba thôn.[21]
Thây thời chẳng có ai chôn,
Người còn sống lại hết hồn thất kinh,
Rạng ngày trời đã bình minh,
Ai còn thân thích thời nhìn với nhau.
Thương thay mặt mũi dàu dàu.
Tối ngày nhìn chẳng đặng quen người nào[22].
Thôi thôi biết tính làm sao!
Trở về trong dạ như bào, xót xa.
Kẻ thời thương mẹ nhớ cha,
Người thương con vợ cửa nhà sạch trơn.
Ai hoài[23] ruột thắt từ cơn.
Ròng ròng lệ nhỏ, dễ hờn trời xanh[24].
Giang sơn sự nghiệp tan tành,
Vì ai nên nỗi Trời hành tội dân.
Quan trên bố đức thi ân[25].
Truyền cho phủ huyện ân cần táng mai.
Tổng làng khó nhọc chẳng nài,
Đem dân làm phước[26] nào ai dám từ. (t6)
Có quan lớn Đốc Phủ Tư,
Vợ chồng ăn ở nhơn từ xưa nay,
Sai quân chở đệm[27] về rày,
Một người một chiếc hết nay ba ngàn[28].
Cảm thương mấy chú dân làng,
Thở hơi nực mũi[29] thảm càng xiết chi.
Một hầm năm bảy cái thi,
Đùa nhau xuống đó lấp đi cho rồi.
Dưới sông kẻ nổi người trôi.
Vớt chôn chẳng kịp, rã rời cũng xong.
Có thầy Cai Trí, Vĩnh Long.
Chức làm Cai Tổng ở trong Ba Kè.
Vợ chồng khi ấy mới nghe,
Chở tiền cùng gạo một ghe cho đầy[30].
Dốc lòng làm phước hội nầy,
Ba Kè lại có một thầy Nhiêu Ninh,
Hai người thôi mới đồng tình,
Chở tiền cùng gạo lộ trình ra đi.
Tới nơi xem thấy, sầu bi.
Trước là làm phước sau thì thương dân[31].
Ra ơn làm phước phải cần,
Trẻ già lớn nhỏ đồng phần chia nhau.
Hai người cũng tiếng sang giàu,
Nhơn từ đức hạnh ngày sau đời đời.
Quan trên ra trát khắp nơi,
Truyền cho Tổng Xã vậy thời mộ dân.
Ai mà gắng sức ân cần,
Cho làm Cai tổng hiển vang trong đời. (t7)
Rày mừng mới đặng thảnh thơi,
Hết cơn bĩ cực tới thời thái lai.
Mảng lo sự nghiệp lâu dài,
Sĩ nông công cổ ra tài làm ăn.
Đua nhau cày cấy lăng xăng.
Gặp thời gặp tiết[32] cho bằng người ta.
Tới đầu tháng chín bước qua.
Nước dâng ngập hết cửa nhà minh mông[33].
Khắp nơi chẳng chỗ nào không.
Trong vườn cũng ngập ngoài đồng láng lênh[34].
Định Tường cho đến Long Xuyên.
Vĩnh Long, Sa Đéc qua miền Cần Thơ.
Trà Vinh còn hỡi phất phơ.
Nam Kỳ Lục Tỉnh hết nhờ hết trông.
Ngó ra thấy nước minh mông.
Trầu cau hoa quả cũng không còn gì.
Dân đều than thở vân vi.
Lúa coi xuống thấp, nước thì lên cao.
Bây giờ biết tính làm sao.
Để cho Trời định lẽ nào cho dân.
Khiến nên cực khổ trăm phần.
Qua rằm tháng chín một lần bão sau.
Sóc Trăng, Vàm Tấn, Bãi Xàu,
Bạc Liêu Rạch Giá Cà Mau cũng nhiều.
Nước dâng chẳng có bao nhiêu,
Nhà thời cái sập cái xiêu chẳng còn.
Việc đời nhiều nỗi thon von[35].
Vái Trời cho đặng vuông tròn thời thôi.
Tháng mười nước dựt[36] đã rồi,
Phải lo giáng lại lần hồi kiếm ăn.
Kẻ thời mua giống ba giăng, (t8)
Người lo lúa sớm lăng xăng giữa mùa.
Kiếm tìm mắc rẻ phải mua.
Xin mua cho đặng tới mùa sẽ hay.
Ít nhiều phải có cầm tay,
Bước qua tháng chạp ngày rày mới thôi.
Giáp Thìn nay đã hết rồi.
Bước qua Ất Tỵ (1905) lần hồi sẽ hay.
Ai ngờ Trời khiến chẳng may,
Lúa thời có buội, bông rày không bông[37],
Người giàu năm bảy chục công,
Nghèo thời cấy ít ngoài đồng vàng mơ.
Việc nầy vì bởi thiên cơ,
Nạn dân ách nước bây giờ biết sao[38].
Vật gì cũng phát giá cao.
Muối đong một giạ bạc trao hai đồng,
Bạc tiền kẻ có người không,
Trầu cau chết hết ai trồng kịp đâu.
Nói ra thêm thảm thêm sầu,
Ăn cau đủng đỉnh ăn trầu vỏ bao[39].
Rễ dừa lá cách phải sao,
***[40] miếng nào cũng xong.
E khi sợ nỗi đói lòng,
Hết tiền hết lúa ai phòng cho vay!
Lo đêm rồi lại lo ngày,
Rủ nhau làm mướn đi rày các nơi[41].
Ra đi vái Phật cùng Trời,
Xin cho mạnh giỏi kịp thời làm ăn[42] (Hết)