trong truyện ngắn Tiểu Tử
.
Tôi tìm đọc hầu hết các truyện của Tiểu Tử khi có dịpđể hiểu rõ hơn hoàn cảnh và tâm tình của những người không may bị đại nạn sau cơnhồng thủy của đất nước, thường là những đề tài trong truyện của Tiểu Tử. Thỉnhthoảng hai người trao đổi vài dòng thăm hỏi bình thường với tư cách văn hữu nhưngchưa bao giờ nói chuyện về văn chương cũng như chưa từng gặp mặt. Ôi, hai lục địaxa xôi cho những người đã về hưu gần cả chục năm!
Kỳ sang Paris vào đầu Thu 2015 vừa rồi tôi hân hạnhgặp được ông trong một bữa tiệc hội ngộ thân tình với vài bạn văn quen biếtnhau chút đỉnh như L.S. Trần Thanh Hiệp, nhà văn Vũ Thư Hiên… do nhà văn Cỏ May tổchức tại nhà.
Đó là một người đàn ông đã quá tuổi tám mươi nhưngcòn rất phong độ, mạnh mẽ, vui tánh, rất dễ gây cảm tình dầu đối với người mớigặp. Chúng tôi sau vài câu giới thiệu của chủ nhà bỗng chốc thành thân thiết vìcùng nhau có nhiều điểm giống: cùng có thời gian dạy học ở một ngôi trường lớncủa Sàigòn, cùng mang nợ viết lách, chưa nói tới yếu tố di tản buồn mà ngườibên ngoài nước phần nhiều ai cũng có…. Con người của Tiểu Tử ở đời thường bìnhdị dễ thương đặc biệt như văn chương ông, cái giọng nói tuy quá tuổi ‘nghe chuyện gì cũng thuận tai’ vẫn cònsang sảng lại rặt ròng Nam Bộ khiến ai cũng thấy thân tình. Càng cảm tình hơn nữakhi nửa chừng bữa tiệc ông hứng khởi tự nhiên lấy nĩa khỏ nhịp lên bàn xuống xềmột câu vọng cổ mùi mẫn. Bên Tây mà, có rượu ngon bản địa, có fromage danh tiếngsản xuất từ mấy ông cha nhà dòng, có bạn đồng điệu nói chuyện thời thế, văn chươngngười ta dễ bộc lộ niềm vui thích của mình. Trong bàn tiệc có người từ lâu hâmmộ văn phong ông hỏi tò mò ‘Sao lại là TiểuTử ?’ ‘Ờ tại hồi đó lâu lắm rồi, coitruyện Tàu, thấy bậc bề trên hay được xưng tụng là ‘đại nhân’ còn người thấp hèn thì tự xưng ‘tại hạ’,‘tiểu nhân’ tự thấy mình chắc hổng hơn ainên xưng ‘tiểu tử’ cho yên’.
Nói xong ông bật cười hể hả ra chiều đắc ý với búthiệu của mình. Tôi thầm nghĩ ông với bộ dạng đồ sộ, chắc nịch như Hồ Hữu Tườngngày xưa, xưng là ‘đại nhân’ chắc cũngchẳng ai phàn nàn gì. Xưng Tiểu Tử chỉ là biểu lộ sự khiêm cung thôi.
Câu chuyện đang rơm rả chợt có tiếng điện thoại reo,người nhận mở âm thanh cho mọi người cùng nghe – cũng lại là cái tánh chơn thậtcủa người Nam Kỳ Lục Tỉnh –giọng người phụ nữ mềm dịu thân thiết bên kia đầu dây, ông gật gật đầu như đangđối diện: ‘Ừa, anh dzìa liền!’ Cái giọng ngọt lịm hóm hỉnh của ông già khiến aicũng cười, ông thêm: ‘Bả nhắc bữa nay có hẹn với đốc tưa, nhắc hoài nhắc hủy sợquên!’ Tuổi già bệnh hoạn là chuyện thường nhưng xem ra Tiểu Tử còn cầm cự hơnchục năm nữa với cá tính hồn nhiên lạc quan nầy.
Nóichung Tiểu Tử sở trường và hình như chỉ viết truyện ngắn. Tôi gọi ông là nhà văn của những sự đời bình thường trướcmặt. Đời bình thường trước mặt là những chuyện không có gì đáng nói và sẽ mấttiêu trong trí nhớ đối với người bình thường, nhưng đã được Tiểu Tử lượm lên, phủi bỏ râu ria bụi bặm, ghi lại trong truyệnphần cốt lõi, thế là chúng trở thành những sự kiện lóng lánh của đời. Cái hay củaTiểu Tử ở đó. Sự kiện chưa chắc đã hay, càng chẳng có chút yếu tố ly kỳ nàonhưng khi vào trong tác phẩm của Tiểu Tử lại hóa thân thành những điều người đọcnhập tâm ghi nhớ. Càng đáng ghi nhớ hơn khi ông đưa người đọc vào một tâm trạnglâng lâng u buồn.
‘Khi hắn buông tôi ra, tôi thấy hai má của hắn ướt nước mắt. Tôi vội vãquay đi, lầm lũi bước nhanh nhanh về nhà ga mà nghĩ thương cho ‘thằng Jean le Vietnamien’. Hồi nãy, nó ôm tôi, có lẽ nó đã tưởng tượng nhưlà nó đang ôm lại được một góc trời quê mẹ..’. (Bài Ca Vọng Cổ)
Chẳng hạn như truyện ngắn Xíu.Anh chàng Bảy được người yêu dụi dụi đầu vào lưng anh lần đầu cũng là lần chóttrước ngày nàng đi vượt biển nguy nan. Và:
…Xíu đi rồi, ngày nào Bảy cũng đạp xe đi longbong. Không biết đi đâu, cứ đạp chầm chậm, đạp hoài. Khát, thì tấp vô uống cáigì đó. Đói, thì tấp vô ăn đại cái gì đó. Ăn gì uống gì, không cần để ý tới nữa.
Vậy mà Bảy cũng đạp tới cái công viên nhỏ màhai đứa thường hẹn nhau. Chàng dựng xe cạnh chiếc băng xi măng mà hai đứa thườngngồi, rồi bước lại ngồi giống như ngày xưa chàng vẫn ngồi để đợi nàng tới.Nhưng bây giờ thì chàng ngồi một mình, ngồi thật lâu. Và không biết tại sao lạiphải ngồi như vậy !
Rồi lại đạp xe đi loanh quanh. Không cần biếtđi đâu…
… Bảy không biết rằng mình đang đi lượm những mảnh vụn của cuộctình... (Xíu)
Vâng, Bảy đạp xe về những chỗcũ, ngồi xuống những chỗ trước đây anh và Xíu cùng ngồi, để lượm lại những mảnhvụn của cuộc tình do hoàn cảnh đặc biệt của đất nước, đã đập nát, liệng tungtóe trên các nẻo đuờng. Đã gọi là mảnh vụn thì làm sao lượm lại cho hết và làmsao gắn lại cho khớp. Người đọc u buồn lây nỗi u buồn của nhân vật là vì thế.
Chuyện Lẫn cũng lộ nét bi thiết cố hữu. Đó là những lời đối đáp ăn trét của bà cụ bị bịnh lú lẫnvới cô giáo có lòng nhơn muốn giúp đưa bà về nhà, đó là cái nhìn vô hồn của bàđối với sinh hoạt chung quanh, đó là những lời trách móc của đứa cháu nội, nócoi bà già như cục nợ. Tiểu Tử có cái nhìn sắc sảo khi tả hành vi của bà già lẫn.
Bà mặc áo bà ba vải trắng, quần lãnh đen, mang dép nhựt. Vừađi vừa nhìn chung quanh. Bà đi một lúc lại ngồi xuống bệ gạch xây tròn chungquanh góc cây vỉa hè. Có khi bà ngồi chồm hổm cạnh bệ gạch, thay vì ngồi lên bệgạch ! Đi hay ngồi, bà cũng nhìn quanh. Bà nhìn mấy cửa hàng, bà nhìn từng ngườiqua lại. Cái nhìn trống rỗng. (Lẩn)
Những lời đối đáp của bà thì không thể trích được,nó là cái xương sống của truyện. Điểm nổi bật cũng là cách nói chuyện của đứacháu nội với bà, nó gợi cho ta thân phận đáng buồn của người già khi đến xế cuộcđời. Bên trong thì trí nhớ đã được bạch hóa chẳng còn gì, ngoài đời thường thìcho tới cháu cũng dằn vật, trách móc, coi như gánh nặng bất đắc dĩ phải cưumang.
Những cảnh đờinho nhỏ, đáng thương làm cho người đọc xúc động đó là căn bản cấu tạo nêntruyện của Tiểu Tử. Chọn bắt những điều nho nhỏ của đời để thổi bùa thành nhữngtruyện ngắn gợi cảm là cái tài đặc biệt của Tiểu Tử không phải ai cũng có.
Viết tới câu nầy tôi nhớ đến trường hợp nhà văn trẻNguyễn Ngọc Tư ở quê nhà, cũng có khả năng tương tợ nhưng đó là trường hợp khácvà văn phong khác…
Nguyễn Văn Sâm
(Victorville, CA, Dec. 23, 2015)