Với tác phẩm‘Tự sự Truyện Kiều...’ soạn giả Hoàng Thân là người đầu tiên lấy toàn bộ TruyệnKiều để soạn lời cho bộ môn tài tử nói riêng và cho nền cổ nhạc Việt Nam nóichung.

Kể từkhi Truyện Kiều được đại thi hào Nguyễn Du viết nêncho đến nay, trải qua bao thế kỷ với sự chảy trôi của thời gian, sự nổi chìmcủa thế sự, nhưng tác phẩm thì vẫn được độc giả đón nhận, trở thành một trongnhững tài sản văn học quý giá của dân tộc.

Và từ Truyện Kiều, biết bao nhiêu những sinh hoạt văn hóanghệ thuật xoay quanh tác phẩm đã được thành hình. Đó có thể là bói Kiều, lẩyKiều, tuồng hát bội về Kiều, phú Kiều hay đờn ca tài tử về Kiều… Như vậy là, từmột tác phẩm có giá trị văn chương ban đầu, nằm ngoài ý muốn tác giả, Truyện Kiều đã phát sinh những giá trị văn học,văn hóa khác đáng quý.

Với người Nam Bộ, Truyện Kiều cũnglà một tác phẩm quen thuộc dẫu không do người Nam sáng tác, cho thấy sự lan tỏasâu rộng của tác phẩm. Và trên cơ sở Truyện Kiều, nhữngphó phẩm - sáng tác dựa trên nguyên tác và khác bộ môn có thể kể đến cơ man.Riêng với Nam Bộ, loại hình đờn ca tài tử là một loại hình sinh hoạt nghệ thuậtsân khấu phổ biến, và Truyện Kiều trởthành một chất liệu sáng tác đáng quý, trong đó có thể kể đến Tự sự Truyện Kiều qua 20 bản tổ và bài bản nhạc tài tử miền Nam.

Tác phẩm dosoạn giả Hoàng Thân soạn, Nguyễn Phúc An hiệu bình (điều thú vị ở chỗ ngườihiệu bình là con soạn giả, kế thừa tình yêu âm nhạc dân tộc từ cha). Tổng quantác phẩm được thể hiện rõ ở phần “Dẫn nhập” trong đó giãi bày: “Tổng tập bàica Tự sự Truyện Kiều qua 20 bản tổ và bài bản nhạc tài tử miềnNam này được chuyển thể, phổ nhạc, soạn lời như là một phóngtác bằng một loại hình khác đó là nhạc tài tử miền Nam, trọn vẹn như mộttập Truyện Kiều mang hình hài khác so với hình thứctruyện thơ ban đầu”, và tác phẩm này góp phần “Cống hiến cho người thưởng thứcvăn chương, cũng như giới mộ điệu nhạc tài tử Nam Bộ một cách tiếp cận Truyện Kiều của Nguyễn Du bằng một loại hình nghệthuật tự sự của nhạc tài tử miền Nam”.

Tác phẩm có những đóng góp gì đáng chú ý? Ông Nguyễn Văn Sâm (tácgiả của sách Văn học Nam Hà (Văn học Đường Trong thời phân tranh) cho rằng: “Đặc biệt côngtrình của soạn giả Hoàng Thân đã có những cố tình thay đổi cấu trúc nguyên thủynhiều để phù hợp với giai điệu cần thiết của lòng bản đờn. Ông cũng đem lòngmình giãi bày thêm về suy nghĩ và tư tưởng của nhân vật trong các câu ca tiếngnhạc. Chắc chắn rằng văn chất của Nguyễn Du cũng được uốn nắn theo khả năng cầnthiết của lòng bản nhạc tài tử, mà giới sáng tác ai ai cũng phải làm như vậy”.Vậy là với Tự sự Truyện Kiều qua 20 bản tổ và bài bản nhạc tài tử miềnNam, soạn giả Hoàng Thân đã tạo nên một phó phẩm liên quan đến TruyệnKiều mà như lời Nguyễn Tuấn Khanh (tác giả sách Bước đường củacải lương) nhận định: “soạn giả Hoàng Thân là người đầu tiên lấy toànbộ Truyện Kiều để soạn lời cho bộ môn tài tử nói riêng và chonền cổ nhạc Việt Nam nói chung”.

Từ 3.254 câutrong Truyện Kiều, với tác phẩm này, tác giả đã đặt lời catheo thứ tự lớp lang của 3.254 câu trong truyện mà ông gọi là “tự sự”. Còn ôngNguyễn Tuấn Khanh diễn giải dễ hiểu hơn đây là “cuốn bài ca nhạc tài tử miềnNam phổ truyện thơ Kiều”. Với việc soạn lời Truyện Kiều chobài bản đờn ca tài tử, soạn giả cố gắng dùng nguyên vẹn lời thơ Truyện Kiều để không làm sai lệch nội dung, ýnghĩa nguyên tác. Tỉ như lớp Nam Xuân mở đầu truyện:

Lạ gì bỉ sắc tư phong
Khách má hồng trời già thường ghét ghen
Lần giở cảo thơm
Phong tình lục còn truyền sử xanh.
Rằng năm Gia Tĩnh, Minh triều
Bốn phương phẳng lặng hai kinh vững vàng.
Có Vương viên ngoại người hiền lành
Sanh đặng ba người con ngoan…

Việc sắp xếp lời ca cho 20 bản tổ và các bài bản nhạctài tử ứng với các hơi điệu Bắc, Hạ, Nam, Oán làm sao cho hợp với 3.254 câutrong Truyện Kiều là một công việc khó, cần sự dụng công cũng như thấuhiểu nội dung nguyên tác, điêu luyện về bài bản đờn ca tài tử, nhưng soạn giảHoàng Thân đã làm được qua tác phẩm Tự sự Truyện Kiều qua 20 bản tổvà bài bản nhạc tài tử miền Nam mà nội dung được thể hiện trongphần “Chính biên”. Không chỉ thế tác phẩm nàyvới phần “Dẫn luận” còn giúp độc giả biết rõ về xuất xứ của Truyện Kiều trên cơ sở nghiên cứu những thư tịchViệt Nam và Trung Hoa. Ngoài ra những tên tuổi các soạn giả liên quan như CaoHoài Sang (1901-1971), Nguyễn Văn Thinh (1907-1991), Nhị Tấn (1936-2018)… cùngnhững sáng tác bài bản cho nhạc tài tử của họ cũng được nhắc đến trân trọng.Phần “Phụ biên” sưu tầm thêm một số bài ca được soạn dành cho những tích hayliên quan đến Truyện Kiều…